Monokrom Resim Tekniği

Grisaille’den Yves Klein’a Tek Renkçilik: Monokrom Resmin Dönüşümü

Açık, koyu; parlak, soluk; yoğun, hafif… Resimde renk kullanımı, şüphesiz resmin etkileyiciliğinin en büyük belirleyicilerinden biri. Rengin yanında şekiller ve çizgiler, açı gibi diğer birtakım teknik unsurlar da resimleri bir kompozisyon haline getiriyor. Resmin bizde meydana getireceği duyguyu tayin etmek için sanatçıların kullandığı en büyük belirleyici ise, renk. Peki, rengin yolculuğu nerede başladı; bu yolculuğun nihai bir varış noktası var mı?

Resimlerde renk kullanımını, binlerce sene önceki mağara duvarları çizimlerinde kırmızının ve siyahın tonlarıyla görmeye başladık. Ardından, bitki ve taşların ezilmesiyle elde edilen parlak ve göz alıcı renkler hem duvarları hem de kâğıt parçalarını süslemeye başladı; medeniyetlerin her biri, belirli renklerle anılmaya başlandı. Yumurta akıyla kıvamlandırılan boyanın, boyalara yumurta akı yerine yağ eklenmesiyle kurumamasının sağlanması ise bir dönüm noktası oldu. Böylece, renk kullanımında ve boyanın ömründe özgür olan sanatçının devri başladı. Peki resimde özgürlük, renk kullanımında özgürlükle doğru orantılı mıydı? Resimde çok şey, ancak çok rengin yardımıyla mı anlatılabilirdi? Renklerin büyüleyici gücünün inkâr edilemeyeceği açık; ancak az renkle de etkili anlatımın mümkün olduğunu söyleyebiliriz. Az renkle, belki de en az renkle.

            Monokrom tekniği basitçe, bir resimde aynı rengin nüanslarını kullanmak ve kompozisyonu bu şekilde anlaşılır hale getirmektir. Bilinmesi gereken bir diğer husus, monokromun aslında bir akım değil stil oluşudur: o, renk seçiminden doğan bir tarzdır. Bunun nedeniyse, tarih sahnesinde tek renk ve onun tonlarıyla elde edilmiş resimlerin zaman ve akım sınıflandırmasına tabi tutulmadan monokrom tarzında değerlendirilmesidir. Bu ise, ömrü en fazla birkaç on yıl sürmüş olan; genellikle kültürlerle, ülkelerle ve zamanla beraber anılan akımlarla bir tezatlık oluşturur. Monokrom eserler sembolist, klasik veya sürrealist nitelikli olabilir. Mesela, resimde kuru boya veya sulu boya kullanımının resim malzemesi tarzı olması gibi, monokrom resim tekniği de bir resim renklendirme tarzıdır ve içeriği değişse de tekniğin kendisi yüzyıllar önce görülmeye başlanmıştır.

            Tek renkçi tarzın özellikle Uzak Doğu’da kullanıldığı görülür. 15. yüzyılın Japon sanatçısı Sesshū Tōyō’nun çizdiği manzara eserleri, monokromun eşsiz örneklerini oluşturur. Sesshū, suibokuga denen resim tekniğini kullanır. Bu teknik, mürekkebin suyla karıştırılması suretiyle uygulanır, aslında pek çok renk mürekkep birlikte uygulanabilir. Ancak Sesshū gibi kimi sanatçılar, kompozisyonu tek renkle oluşturmayı seçmişlerdir. Tek renk mürekkebin kullanımı ise sanatçıya, daha yalın bir anlatı olanağı sunar, ona tek renkle derinleşme imkânı tanır. Uzak Doğu sanatındaki bu eğilimin, Uzak Doğu inançlarının özcü niteliğiyle örtüştüğü söylenebilir: Çünkü monokromda her eser, bir anlamda tek bir özün ürünüdür, renkler tek bir rengin varyasyonlarıdır.

           Uzak Doğu sanatındaki bu eğilimin, Uzak Doğu inançlarının özcü niteliğiyle örtüştüğü söylenebilir: Çünkü monokromda her eser, bir anlamda tek bir özün ürünüdür, renkler tek bir rengin varyasyonlarıdır. “The Broken Ink Landscape” eseri, monokrom eserlerden biridir. Sanatçı, tek renkle bize manzaranın derinliğini hissettirir, siyah mürekkeple soyut bir anlatım inşa eder.

The Broken Ink Landscape, Sesshū Tōyō, 1495

          Teknik, Avrupa’da, grisaille (grisey) denen eserlerde görülür. Grisaille, gri veya grinin tonları ile resmedilen eserlerin genel adıdır. Bu eserlerin, iki boyutlu olsalar da heykele benzer bir görüntüleri vardır. Grisaille resimleri, genellikle triptik denen, kiliselerdeki hareketli pano resimlerinin kapaklarında görülür. En yaygını gri tonlarında yapılan grisailleler olmakla beraber, kahverengi tonlarıyla oluşturulmuş eserler brunaille, yalnızca yeşilin tonlarıyla oluşturulmuş eserlere ise verdaille denir. Tek renk temelli bu eserler, monokromun tam anlamıyla modern sanat öncesindeki karşılığıdır.

Christ and the Woman Taken in Adultery, Pieter Bruegel the Elder, 1565, bir grisaille örneği.

A Chinoiserie Procession of Figures Riding on Elephants with Temples Beyond, Jean-Baptiste Pillement, 18. yüzyıldan bir verdaille örneği.

      Grisaille’in, etkisini neo-klasik çağdan sonra kaybetmeye başladığını söyleyebiliriz. Picasso’nun 1937 yılında verdiği eseri Guernica ise grisaille’in çağdaşlaştırılmış halidir. Çünkü Avrupa’daki ifadesi gibi Guernica’da da monokrom tarz kullanımı, bir olay anlatmayı amaçlar. Picasso, burada İspanyol Savaşı’nın trajedilerini tek renk skalasıyla resmetmiş; resminde yalnızca siyah-beyaz renkleri kullanmıştır. Tek renkle ifade edilen bu trajedide, renk eksikliğinden doğan bir anlatı eksikliği olduğunu iddia etmek mümkün mü?

Pablo Picasso, Guernica, 1937

            Monokrom resim tekniğinin evrensel oluşundan, herhangi bir akımla eşleştirilmeden her sanatçı tarafından kullanabildiğinden bahsetmiştik. Ancak monokrom tekniğinin içeriği, 20.yy.dan itibaren kendini dönüştürmeye başladı. Tonlarla elde edilen derinliğin yerini, saf tek renkçi bir anlayış aldı. Bu adımların atılmasında, Polonyalı sanatçı Kazimir Maleviç’in etkisi tartışılmazdır. Soyut ve geometrik sanatta eserler veren sanatçının en radikal eseri olan “Beyaz Fonun Üzerine Siyah Kare”, modern sanatın ilk monokrom eseri olarak kabul edilir; hala da bu eserlerin en ünlülerinden biridir. Maleviç bu eserinde, biçimden sıyrılarak rengin asıl özne olduğu monokrom resmin örneklerine kapı aralamıştır. Bu eserde, Guernica’da ve grisailledekiler gibi bir anlatı veya Uzak Doğu’nun siyah mürekkebinin uyandırdığı derinlik hissine rastlamayız.

Kazimir Maleviç, Beyaz Fonun Üzerine Siyah Kare, 1915.

            Rus sanatçı Alexander Rodchenko ise, monokrom resmin isyankâr bir formunu ortaya koyar. Daha çok kübist ve fütürist eserler veren sanatçının monokrom çalışmaları, büyük tepkiyle karşılanır. “Saf Sarı, Saf Kırmızı ve Saf Mavi” isimli üçlemesiyle biçimden kopukluğun bir örneğini veren sanatçı, bu eserlerle ne anlatmak istediğini açıklar: “Resmin mantıksal bir nihai noktası vardı, bu üç tabloyla resmi nihayete erdirdim. Evet, onaylıyorum; resim dediğimiz şey, tamamen bitti.”

Alexander Rodchenko, Saf Kırmızı, Saf Sarı, Saf Mavi, 1921.

            Yves Klein ile gelen bir sonraki dalga ise monokrom resmi farklı bir açıdan inceleyerek onun sanatı yok ettiğini değil yeni bir sanatsal anlayış getirdiğini iddia etti. Monokrom resim, tek renkten başka bir özne içermeyen anlatılara dönüşmüşse de sanatsal değeri yadsınamazdı. Yves Klein’ın eserlerinin, Rodchenko’da olduğu gibi sanatın sonunun geldiğini vurgulama iddiası yoktu; Klein, tek rengin de sanatsal bir devinim sağlayabileceğini iddia ederek eserlerini vermeye devam etti. Eserlerini monokrom tarzda veren sanatçının mavisi, sonrasında kendi adıyla özdeşleşti: Yves Klein Mavisi. Eserlerinde çoğunlukla aynı rengi kullanan Yves; monokrom tekniğini formdan ve gölgelendirmeden bağımsız bir hale getirerek onun sanatsallığını korumaya gayret etti.

Yves Klein, Blue Monochrome, 1956

Yves Klein, Hiroshima, 1961

            Monokrom resmin kendi içerisinde bir dönüşüme uğradığını; eskiden olduğu gibi dini ritüelleri ve klasik manzaraları tasvir etmek için sıkça başvurulan bir yöntem olmadığını görüyoruz. Bu teknik artık kendi içerisinde bir anlam kazanarak formdan ziyade renge önem verilen anlatılarda kullanılıyor. Rodchenko’nun söylediği gibi, monokrom resim anlayışı, resmin sonunu getirmiş olabilir mi? Yoksa Yves Klein’in yaptığı gibi, monokrom resim sanatın sonunu getirmektense sanatı yeniden canlandıran formlara mı dönüşmektedir?

Kaynakça:

• https://fr.wikipedia.org/wiki/Monochrome_(peinture)
• https://en.wikipedia.org/wiki/Sesshū_Tōyō
• Riout, Denys. La peinture monochrome: histoire et archéologie d’un genre. J. Chambon, 1996.
• Harmancı, Ahmet. Resimde Renk Olgusu , Atatürk Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi,
• Eser, Birgül. Görsel Sanatlarda Renklerin Dili, İstanbul Arel Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Yücel, Banu. Sanatta Monokrom Uygulamalar, Gazi Üniversitesi, Sanatta Yeterlilik Tezi, 2017.